1.Tu dưỡng đạo đức là
bài học đầu tiên mà những người cha thời xưa dạy cho con mình.
“Luận Ngữ” nói:
“Con em ở trong nhà thì hiếu thảo hết lòng phụng dưỡng cha mẹ, ra ngoài thì
kính nhường bậc huynh trưởng, cẩn trọng mà giữ chữ tín, yêu thương mọi người,
gần gũi người nhân đức, khi rảnh rỗi thì học văn”. Thời xưa việc học kiến thức
đối với con trẻ mà nói là chuyện cuối cùng, khi “rảnh rỗi”, còn việc giáo dục đạo
đức mới là quan trọng bậc nhất.
Trong gia huấn “Thông
Huấn Trai Ngữ” của Trương Anh, một đại học sỹ thời nhà Thanh cũng nhiều lần
nhắc tới việc làm người phải “lập vị”, phải học đạo đức: “Độc kinh thư, tu
thiện đức, thận uy nghi, cẩn ngôn ngữ”.
Ngoài ra, trong sự tu
dưỡng đạo đức này, con người cần suy xét vấn đề từ lập trường của người khác
như thế nào và hành xử lương thiện ra sao là một mắt xích vô cùng quan trọng.
Khi Trương Anh dạy bảo con trai mình, ông nói: “Trong giao tiếp với người, từng
lời nói, việc làm, đều phải có ích cho người, mới gọi là người thiện”. Ông còn
nói: “Có thể suy nghĩ tích cực, nhất ngôn nhất hành, nhất cử nhất động đều nghĩ
tới việc làm lợi cho người mà hết sức tránh tổn hại cho người, thì người ngưỡng
vọng như loan phượng, coi quý giá như linh chi, ắt sẽ được trời phù trợ, quỷ
thần kính phục mà được hưởng phúc nhiều.”
Trịnh Bản Kiều, một
trong Tám nhân vật kiệt xuất tại Dương Châu thời nhà Thanh, cũng vô cùng coi
trọng việc giáo dục tu dưỡng đức hạnh cho con cái. Khi ông giữ chức quan huyện
tại huyện Duy tỉnh Sơn Đông, con trai Trịnh Mặc ở lại nhà của em trai ông tại
vùng nông thôn Hưng Hoá. Trịnh Bản Kiều đã viết riêng một bức thư cho Trịnh
Mặc, trong thư viết rằng: “Hơn 52 tuổi ta mới có được một người con, há có lý
nào lại không yêu thương cho được! Nhưng yêu thì phải dạy con học đạo, dạy con
đạo mới là yêu con chân chính, không dạy đạo cho con là nuông chiều.” “Đạo” là
thứ gì? Ông nói: “Đọc sách đỗ khoa cử, đỗ tiến sỹ làm quan, đây là chuyện nhỏ,
việc quan trọng đầu tiên là phải làm một người tốt.”
Thời xưa, mặc dù việc
học hành còn được coi trọng hơn rất nhiều so với ngày nay, nhưng kỳ thực nó vẫn
luôn bị đặt bên dưới việc học đạo đức. Những ông bố thời xưa biết rằng so với
tri thức cứng nhắc, thì năng lực phân định đúng sai, tấm lòng đãi người đãi vật
mới là điều quyết định khi lựa chọn một con đường nhân sinh đúng đắn.
2. Bình yên lo lúc
nguy khốn, tiết kiệm biết tránh xa hoa
Trong thư can gián mà
Nguỵ Trưng gửi Đường Thái Tông có viết rằng: “Cư an tư nguy, giới xa dĩ kiệm”,
nghĩa là khi đang sống những ngày tháng bình yên thì chớ quên dùng cảnh nguy
khốn răn mình; khi đang phú quý, no đủ thì chớ quên dùng sự tiết kiệm, đơn giản
mà tu bỏ dục vọng ham muốn quá nhiều. Đây cũng là đạo lý mà những người cha thời
xưa thường nhắc nhở con cái.
Gia Cát Lượng trong
cuốn “Giới Tử Thư” (thư răn dạy con) cũng viết: “Đức hạnh của người quân tử,
dùng tĩnh tu thân, kiệm dưỡng đức, không đạm bạc thì không minh trí, không tĩnh
tại thì chí chẳng thể cao xa”. Gia Cát Lượng cũng thông qua hành động thực tế
của mình mà dạy con đạo lý “kiệm dĩ dưỡng đức”.
Ông từng dâng tấu lên
hậu chúa Lưu Thiền nói rằng: “Thần tại thành đô có 800 gốc dâu, 15 mẫu ruộng,
con cháu ăn mặc, cũng đều no đủ, dư thừa. Thần thân ở bên ngoài, cũng không
người ngựa, ăn mặc tuỳ nghi, hết thảy đều dựa vào bổng lộc làm quan, cũng không
dựa vào đó mà kiếm chác thêm bên ngoài. Ngày thần chết đi, trong nhà không có
đồ dư thừa, bên ngoài không tích tiền bạc mà phụ bệ hạ.”
Gia Cát Lượng cũng lấy
mình làm gương, làm người theo tiêu chuẩn “Kiệm để dưỡng đức”. Ông hy vọng con
cháu đời sau cũng ôm giữ tư tưởng cao rộng này, học cách làm người cần kiệm,
đơn giản.
Tư Mã Quang thời Bắc
Tống cũng coi trọng 2 chữ “kiệm phác” (tiết kiệm, đơn giản) khi giáo dục con.
Khi thấy con đọc sách dùng móng tay nắm lấy trang sách, ông bèn dạy con phải
biết yêu quý, bảo vệ sách. Mặc dù ở địa vị cao quý nhưng cuộc sống của Tư Mã
Quang vô cùng tiết kiệm. Ông răn dạy con cháu rằng: “Đồ ăn phong phú mà sinh ra
hoang phí, bày biện trang trọng mà sinh ra xa xỉ”, “Từ tiết kiệm mà đi tới xa
xỉ thì dễ, từ xa xỉ mà đi tới tiết kiệm thì khó”. Qua đó, ông nhắc nhở con cái
phải coi tiết kiệm, giản dị là một mỹ đức, nhất thiết không được sống hoang
phí, xa hoa, phủ bại. Nhờ sự giáo dục của Tư Mã Quang, con trai tư Mã Khang từ
nhỏ đã cần kiệm, tự giác, nỗ lực học tập, sau này trở thành một người hữu dụng
cho quốc gia.
Những ông bố thời xưa
dạy con tác phong tiết kiệm, ngoài mục đích dạy chúng trân quý tài vật ra, còn
để chúng luôn nhắc nhở bản thân không được chìm đắm trong sự biếng nhác mà
buông lỏng sự cảnh giác với bản thân, cuối cùng sẽ dẫn đến thân bại danh liệt,
gia tộc bại vong.
3. Nỗ lực học tập
Thời Đông Hán có lưu
truyền một câu ca dao: “Để lại cho con bạc vàng đầy kho, cũng không bằng dạy
con một pho kinh sách” (Di tử hoàng kim mãn, bất như giáo tử nhất kinh). Đọc
sách là việc vô cùng có lợi cho con cháu đời sau. Nếu con trẻ có thể lập chí
học hành, làm rạng rỡ tổ tông, thì điều này còn đáng quý hơn châu báu, ngọc
ngà.
Trong “Tăng Quảng Hiền
Văn” có câu nói rõ về đạo lý này: “Để lại tài sản cho con cháu, hà tất phải là
hoàng kim, mỹ ngọc; Lập thế dựa vào bản thân, chắc chắn phẩm cao, học ưu”.
Nhan Chi Suy thời Nam
Tống làm quan tới chức Thị Lang Cấp Sự Hoàng Môn. Ông cũng luôn dạy dỗ con cái
theo nguyên tắc “Độc thư vi thượng”, việc học là ở trên hết. Sau khi Bắc Tề
diệt vong, Nhan Chi Suy bị ép phải rời nhà tới Trường Nhan, không còn bổng lộc,
tước vị trong triều, nhà không chút gia sản. Đối mặt với cuộc sống cùng quẫn,
Nhan Tư Lỗ, con trai trưởng của ông tự cảm thấy hổ thẹn vì không thể phụng
dưỡng song thân, nên muốn bỏ dở việc học hành, lấy kế sinh nhai của gia đình
làm trọng. Nhan Chi Suy nghe xong thì lời sâu ý nặng mà rằng: “Con lấy việc
phụng dưỡng cha mẹ mà bày tỏ lòng mình, cha lại muốn dùng việc học hành mà dạy
con. Để con học hành dang dở mà mưu sinh, cho ta được ăn no mặc ấm, ăn miếng
cơm liệu có thể an lòng, vui vẻ? Mặc quần áo liệu có thể thấy ấm áp được chăng?
Thuận theo đạo của tiên vương, kế tục gia nghiệp, thì dẫu cơm canh đạm bạc, áo
vải sờn vai ta cũng cam lòng.”
Thời xưa người đi học
rất được người khác kính trọng. Có rất nhiều cách để đạt được tiền tài, phú
quý, nhưng nếu muốn trở thành một người hiểu lễ tiết, minh chân lý, biết tiến
biết thoái, khiến gia tộc mình được người đời trọng vọng, thì việc học hành vẫn
là con đường không thể thiếu.
VANDANBNN st tu
thân/gt
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét