TRẦN VÂN HẠC / MIÊN MAN VỚI SÔNG CÁI MỈM CƯỜI

TIỄN ĐƯA TRẦN VÂN HẠC VỀ MIỀN CỰC LẠC
Giờ viếng từ 7 giờ đến 9 giờ ngày 23-3-2017

Địa điểm Nhà tang lễ Bệnh viện Thanh Nhàn, Hai Bà Trưng, Hà Nội

TRẦN VÂN HẠC
MIÊN MAN VỚI SÔNG CÁI MỈM CƯỜI

Fb Trần Vân Hạc: 15g ngày 2 tết Đinh Dậu, Vân Hạc đến 52 Hòe Nhai, Ba Đình Hà Nội chúc tết vợ chồng nhà thơ Nguyễn Nguyên Bảy và Lý Phương Liên, được ông bà tặng ba cuốn sách quí: Thơ Bạn Thơ 6/ Vườn Năm Nhà 2/ Chém Gió Muôn Màu 2/ + Lục Bát Trăm Nhà (TBT6). Vân Hạc đều có câu thơ hay được chọn và hai bài "đò đưa". Xin chân thành cảm ơn nhà thơ, người anh người chị và xin đăng lại bài "đò đưa" thơ ông thay cho lời cảm ơn kính trọng và sâu sắc:

MIÊN MAN VỚI SÔNG CÁI MỈM CƯỜI

Tôi không nói thơ của Nguyễn Nguyên Bảy lạ về bút pháp, mới về cách nhìn. Song cái lạ, cái mới khi ẩn khi hiện chuông mõ thức hồn tràn ngập trong thơ ông. Nguyễn Nguyên Bảy có biệt tài vận dụng những biểu tượng, nhạc điệu và những hình tượng thơ để nói lên những tâm trạng, cảm xúc của tâm hồn, kết hợp hài hòa giữa trực giác với cảm xúc và sự thông minh mang phẩm cấp của một nhà thơ. Nói cách khác trong thơ ông có âm hưởng của thơ tượng trưng, thơ lãng mạn và thơ cổ điển. Ngay trong khúc tráng ca: “Sông Cái mỉm cười” mà ông trang trọng đặt tên là “Trường ca Lễ Tạ Cha Ông trước thềm Năm Mới” đã hội tụ những yếu tố nghệ thuật ấy.

Sông Cái, con sông của quê hương yêu dấu, con sông thơm thoảng hương cỏ mật ngày đêm cần mẫn chuyên chở những phù sa, bồi đắp nên cánh đồng mầu mỡ và bồi mãi bao kỷ niệm của đời người, hóa thân thành Sông Mẹ, nơi sinh ra và nuôi dưỡng cả phần xác và phần hồn mỗi con người. Sông Cái thiêng liêng và vĩnh hằng trong tâm tưởng con cháu, bởi có người cha, người ông đã “hóa thân vào Sông Cái”, hòa trong phù sa, hiện sinh trong những mùa vàng, hoàn sinh và vĩnh hằng và ngày một đẹp hơn trong kiếp luân hồi đời người.

Hình ảnh nghệ thuật “Sông Cái” chảy suốt khúc tráng ca, đầy những khuôn mặt người thân yêu của ông với nhiều cảnh ngộ. Dẫu ông có xử dụng nhiều chi tiết nghệ thuật như: “Lá cỏ mật”, "hồn", "nắng", "gió"… và rất nhiều nữa trên con sông trăng, sông đời, với cha, với mẹ, vợ, con… thì mỗi chi tiết nghệ thuật lại nâng bài thơ lên một tầm cao mới. Cái thực và cái ảo đan xen làm cho chất thơ, chất tráng ca mang một phẩm cấp của thi sĩ. Đọc câu thơ: “Con anh quì áp mặt ông/ Ông cho cháu nốt nụ cười”, người đọc vẫn nhận ra thủ pháp nghệ thuật ấy, vì có gì cao siêu đâu nhưng sự tinh tế đến chân thực của tình người, của đạo làm người, hướng người ta tới tấm lòng thương yêu, hy sinh vô bờ bến của người sắp đi vào miền cực lạc dành cho đứa cháu yêu, cho thế hệ kế tiếp, không dành lại chút nào cho riêng mình. Ngay chi tiết: “Lần đầu tiên cha viết dối các con/ Về sức khỏe mình” rất thật đấy chứ nhưng lại được đặt đúng chỗ tạo nên một chi tiết nghệ thuật chuyên chở đức trọng của cha, không muốn những người con phải buồn phiền lo nghĩ đớn đau nhiều bởi cuộc “ra đi” ấy theo qui luật của tạo hóa : “Bà nội sinh cha nơi bến sông/ Bà đang đến đón cha về/ Hãy để thân xác cha về với Mẹ”, về với cội nguồn, cát bụi lại trở về cát bụi.

Người cha thanh thản “ra đi” không chỉ vì hiểu qui luật sinh tồn, mà hơn thế ông yên lòng đã có người con chí hiếu chắc chắn sẽ làm rạng rỡ giống nòi. Sông Cái trở thành bất tử: “Sông luân hồi miệt mải/ Cho phù sa muôn đời/ Chẳng chút chi đòi lại/ Chỉ đòi còn mãi dòng sông/ Sóng lòng phụ tử ngân nga…”. Và hình ảnh: “Cha chầm chậm hóa thân vào sông Cái” đã trở thành vĩnh hằng. Triết lý nhân sinh được thể hiện thật dễ hiểu và dung dị 

Thơ Nguyễn Nguyên Bảy luôn da diết một tình yêu với quê hương, đất nước. Tình yêu cụ thể mang truyền thống của cha ông, ngấm vào xương tủy, thấm đẫm hơi thở trong suốt cuộc hành trình đời người. Đó là nơi cha từng: “chỉ thèm củ khoai năm Dậu”, khi cả dân tộc quay quắt, thóp thoi trong tận cùng cái đói. Đó là nơi: “Đôi bạn tình không tuổi/ Uống trà thoại yêu”. Đó là nơi: “Tôi lại là tôi trồng dâu, ươm kén/ Tiếng hát ban mai mình liệng/ Say lịm cha đong đưa vai”. Đó là nơi ông tìm ra chân lý: “Nước non còn bởi còn người/ Bể mặn bởi nước mắt đời yêu nhau”. Đó cũng là nơi khi những bậc tiền nhân nhận được tình yêu trong sáng, sâu sắc của những người con: “Tiếc thương cắn lưỡi/ Nước mắt tràn đê/ Chảy xuống sông” để rồi yên tâm thanh thản: “Sông Cái mỉm cười”. Nụ cười mãn nguyện, bao dung thấm đượm tình người. Yêu như thế, tuy không có tiếng gào thét nhưng sao mà sâu sắc, thấm mát hồn người, nâng mỗi con người vượt qua bể khổ. Sông Cái, con sông mỗi phù sa là xương cốt và máu, là bao khổ đau và khát vọng của bao thế hệ, từng ngày nuôi dưỡng, tạo dựng nên nhân cách và chắp cánh cho thơ ông chăng! Và cuộc sống sẽ ngày tươi đẹp hơn vì người con của quê hương biết yêu và biết sống! Cánh đồng tâm đức ông gieo chắc chắn sẽ đơm hoa kết trái cho muôn đời! 

“Sông Cái mỉm cười” như nén hương lòng ngát thơm ba cõi, có khác nào tiếng của thần thánh, đất trời và con người trong khúc hòa ca về tình yêu cuộc sống. Vợ chồng ông có lúc tưởng đã bị "thác thơ" nhấn chìm như rồi bằng bản lĩnh con người và bản lĩnh người thơ đã vượt qua "Thác thơ" mà không hề trách cứ ai: "Mọi hệ lụy xô đẩy chúng tôi đến bần hàn và cơ cực không liên quan đến bất kỳ cá nhân nào, quyền lực nào. Mọi ảo thực, tốt xấu tôi tự mình chịu trách nhiệm, không than oán bất kỳ ai, về bất cứ điều gì”. Đó phải chăng là bản lĩnh của những con người đã hiểu được qui luật của cuộc sống. Và nhân quả chăng, khi ông viết: "Trong anh sông Cái mỉm cười/ Và anh tin lòng con anh Sông Cái cũng mỉm cười..." Niềm tin ấy bây giờ đã thành hiện thực. Thơ ông chở cái đạo làm người, bởi vậy cuộc đời và sự nghiệp thơ văn của ông sống mãi trong lòng bè bạn. Con cháu của vợ chồng ông đã được hưởng hạnh phúc mà hai vợ chồng ông lặng thầm chiến thắng số phận gom góp, gieo trồng cây đức cho đời sau.

Xin thắp nén tâm nhang và cùng đọc Tráng ca Sông Cái Mỉm Cười.

SÔNG CÁI MỈM CƯỜI

.

Sông mở lòng trang nghiêm

Nước không trôi đỏ vắt

Anh thả tro bụi cha vào sông

Xin mát mẻ hồn

Hồn cười trong nước

Anh hái những lá cỏ mật

Thả xuống sông làm thuyền

Hồn ngồi lên thuyền

Mắt níu bờ da diết

Đê kè thổ đất

Thương nhớ lòa tròng

Thương nhớ không bật khóc

Làm sao nước mắt xuống thuyền

Tiễn cha về cực lạc

Anh nghe thoáng một triền gió ngát

Sông Cái mỉm cười

Từng đàn cỏ mật chèo khua...

.

Như chỉ mới tối hôm qua

Áp thấp gió mây cờ xí

Quân hồn ngợp trời nước lửa

Chiến thuyền phủ kín sông trăng

Cha thiêm thiếp nằm nghe bão nổi

Qua lời kể của thằng cháu nội 

Truyện Tam Quốc tranh hùng 

Giọng bi bô sang sảng giống hệt ông 

Tích quá quan trảm lục tướng 

Anh như thấy nụ môi cha nở mỏng 

Hoa từng cánh se khô 

Bay sang môi con anh đỏ chót mơ hố 

Thành ròn cười khanh khách

Anh linh cảm trời đang gần gang tấc

Trong bước chân cha

Và đất trong mắt cha

Thăm thẳm hun hút

Anh như nghe âm thanh gọi nấc

Con anh quì áp mặt ông 

Hai ông cháu thì thầm 

Điều sau này anh mới biết

Ông cho cháu nốt nụ cười

Trước khi ra bến đò sông Cái

Du sông tan bão nắng hoa...

.

Như chỉ mới trưa hôm qua

Vợ anh đun nước lá thơm mời cha tắm nhọc

Lần đầu tiên trong đời anh thấy cha khóc

Vợ anh quýnh quáng van nài

Mặt cha mưa cười

Mưa tan vào nước lá thơm

Khói sương một nhà hơi ấm

Anh giúp vợ lau khô mình cha

Bồng gió lên giường

Giọng cha hoan lạc lạ thường

Lúc cha sinh ra đỏ hỏn

Mẹ của cha tắm rửa cho cha

Mấy ai được hưởng tuổi già

Nước thơm con dâu tắm mát 

Anh nắm tay cha hít hà hương nước 

Lửa hồng dưới bếp hoan ca

.

Như chỉ mới sáng hôm qua

Mẹ anh đi nuôi con dâu ở cữ mới về

Ông ngồi bên cửa sổ

Giỗi già hờn vợ

Bà men ngồi xuống bên ông

Cong mềm lưng nhớ

Hai bàn tay tìm nhau

Một tay gầy

Một tay khô

Mộc mạc lời năm mươi năm trước 

Tình ngỏ vụng về 

Tôi đi xa ai hát ông nghe 

Cháu nội thì chưa vỡ giọng 

Con dâu công việc bộn bề? 

Sáng nào tôi chẳng nghe bà hát 

Ngàn cây số có gì xa với gió 

Có gì xa với lòng 

Năm mươi năm tiếng hát thức bình minh 

Nhưng chiều chiều làm sao khuây nhớ? 

Nhớ thùng nước tắm cho tôi 

Tay gầy tay khô cười ra nước mắt

Anh nghe trộm những lời quy tước

Biết tình không có tuổi già?

.

Vẫn là mới tối hôm qua

Anh ngồi hiu hiu đắng chát

Buồn mình chẳng chút công danh

Để mẹ cha mát mặt

Chợt cha hỏi anh điếu thuốc

Tự mình lóng ngóng quẹt diêm

Xanh leo ngọn lửa 

Suốt đời cha không hút thuốc 

Ôm ngực rúc một cơn ho

Lại hỏi nhà mình có rượu

Ngơ ngác anh rót Nàng Vân

Cha nhấp môi mặt lửa

Ho ra tiếng cười

Mát mặt tuổi già ơi

Con tôi muốn công danh bổng lộc

Để xây lấu Đồng Tước

Cho cha hưởng sướng Nhị Kiều

Rồi cha hát Kiều

Tiền Đường ngộ thành sông Cái

Sông luân hồi miệt mải

Cho phù sa muôn đời

Chẳng chút chi đòi lại

Chỉ đòi còn mãi dòng sông 

Cha nhìn anh mắt xuất thần hồn 

Ngâm nga bài thơ anh viết về sông Cái

Sóng lòng phụ tử ngân nga...

.

Vẫn là mới sáng hôm qua

Cha thức kể giấc mơ vể làng 

Vợ chồng người nhà đò chở cha qua sông

Cô vợ chèo đò 

Người chồng ngồi bên cha vì lo cha té ngã

Ôi tuổi già thật tệ 

Cha từng lội qua sông như một con kình 

Cha về gặp lại đồng xanh 

Gặp lại những thằng Cu cái Gái 

Khoanh tay chào hỏi như chim 

Cỗ bàn rạp tiệc liên hoan

Sao cha chỉ thèm củ khoai năm Dậu

Củ khoai thờ ngoài đình làng

Cha thắp nhang tạ củ khoai thần

Trước một lễ hội rước dâu

Áo đỏ áo xanh trăm sắc ngàn mầu

Rồng rắn lên đê

Sông Cái nước to

Xuôi về xuôi rất vội

Xuôi theo cả sắc mầu chói lói

Bóng đoàn người rồng rắn trên đê

Cha bỗng nghe tiếng bà nội hát

Tiếng hát mía ngọt

Cha chạy theo tiếng hát của bà

Gọi mẹ

Giật mình mới biết chiêm mơ 

Vài ngày nữa là Rằm Tháng Bảy 

Sông cái nước đang to 

Nhưng làng mình không còn lo lụt nữa 

Cha ngồi tưởng bóng sông quê 

Triền cỏ bờ đê say nắng

.

Vẫn là mới tối hôm qua 

Trăng xanh cành bưởi

Đôi bạn tình không tuổi

Uống trà thoại yêu

Lần đầu tiên thấy mình lòng tôi chiêng trống 

Trống chiêng một đống núi ngồi

Lạc mắt nhìn công nhìn phụng 

Phô khoe ngũ sắc vây mình 

Công phụng làm sao bằng núi 

Tôi hằng ao ước tựa lưng

Ngày mình sinh cho tôi thằng cả

Tôi nhìn thấy trên dòng sông Cái

Bao nhiêu là cầu lụa

Trên cầu xoan ghẹo giao duyên

Còn tôi thấy toàn lửa Ngọ

Chàng lực điền mồ hôi mật ứa

Tưới mát cánh đồng xanh

Ngày mình theo tôi buôn bè

Vào chợ tiền đầy tay nải

Lại phụng lại công múa vái

Mắt mòn nhìn gái một con

Đồng tiền gieo họa

Đồng tiền gieo buồn

Ai bảo mình ham cờ bạc

Ai bảo mình say rượu chè

Mình mê cô đằu trống phách

Cắt sợi tình ra

May mà đôi mình tỉnh ra

Quẳng tiền xuống ghềnh sông Cái

Mình lại là mình lực điền

Tôi lại là tôi trồng dâu,ươm kén

Tiếng hát ban mai mình liệng 

Tôi nghe mát cả đồng xanh 

Tôi muốn đêm nay được nghe mình hát 

Tôi đã hát mình nghe cả đời

Mà mình vẫn cứ tình trai 

Vẫn cứ đòi nghe tôi hát 

Mình uống chén trà này tôi rót 

Như hồi mình mới đôi mươi 

Tay cha run chén đợi lời 

Chén tình mẹ đón nâng môi 

Lời tình lầm thầm như hát 

Say lịm cha đong đứa vai 

Hoa vườn nhà bên thơm ngát

Một vùng sông gió thiên thai

.

Vẫn là mới thức ban mai

Cha đưa anh bức thư gửi người con trưởng

Lần đầu tiên cha viết dối các con

Về sức khỏe mình

Chữ nghĩa từng dòng núi lở

Giấy trắng vãi tung đất đá 

Đất nước dài bao nhiêu đường sá 

Tiền đâu ra vào thăm thỏa nhớ thương 

Cha gửi những cái hôn 

Cho khắp lượt cháu con nội ngoại 

Cha bảo cha còn sống mãi 

Đọc thư đừng đứa nào buồn

Anh không dám buồn

Gửi lá thư đi

Anh linh cảm thấy bao nhiêu lửa nắng

Trút xuống đời cha

Sông hồn bắt đầu sôi

Khí hồn bắt đầu thăng

.

Vẫn là mới sáng hôm qua

Cha gọi thân yêu quây lại bên giường

Dặn những lời đỏ thắm

Với anh

Bà nội sinh cha nơi bến sông

Bà đang đến đón cha về

Hãy để thân xác cha về với Mẹ

Đừng cỗ bàn nhạc hoa cờ xí

Với mẹ anh

Mình đừng khóc tiễn chân tôi

Tôi đi trước đào cho mình cái giếng

Hoa chanh mình tắm thơm chiều

Với vợ anh

Nước non còn bởi còn người

Bể mặn bởi nước mắt đời yêu nhau

Với con anh

Ngực ấm không lời

Cháu nội ôm ông vỡ khóc

Cha nhìn thân yêu khắp lượt 

Thiêm thiếp mặt mơ

Cửa mả mở

Với anh ba ngày như mới hôm qua

Một đời như mới hôm qua

Cha anh còn sống hôm qua

Mà hôm nay đã âm dương hai cõi

Cha ơi Anh hơ hải gọi

Chỉ nghe tiếng cha đáp phía hôm qua

Hôm qua không thể nào sống lại

Để anh nâng giấc ngủ cha

Để anh dâng cha tờ báo mới 

Để anh rót hầu cha chén trà 

Để anh gục đầu vai cha những ngày đen tối 

Rằng đích anh tời 

Vườn đời đầy hoa 

Mà chân ahh đã tới cổng vườn 

Anh sẽ hái nụ cười thương 

Trả lại môi cha tạ tội 

Ngoảnh lại sau lưng toàn là ngày hôm qua 

Tiếc thương chót lưỡi 

Hối hận đầu môi 

Tại sao anh không là thế này 

Tại sao anh không là thế khác 

Cho đời cha hoan hỉ những hôm qua 

Để những hôm qua bớt buồn bớt cực 

Cha cũng là người bằng xương bằng thịt 

Nào phải thánh thần chi

Mà anh để cha ăn mây uống gió

Nuôi anh một đời vô tích sự 

Anh bật khóc thành tiếng 

Nước mắt tràn đê

Chảy xuống sông

Lạ kỳ chưa

Sông Cái mỉm cười

Trôi đi những thuyền cỏ mật.Cha đứng trên thuyền

Thuyền cười trên sóng nhấp nhô

Cha chầm chậm hóa thân vào sông Cái...

Ai bảo nước đi nước không trở lại

Nước trôi rồi nước thăng mây

Mây chín lại rụng về làm nước

Sông chảy qua làng

Thuyền cỏ mật đậu xanh mặt bến

Cha hỏi thăm đoàn người gồng gánh phù sa

Có ai là con cháu

Nghe cha hỏi choáng choàng anh gọi

Chỉ thấy môi sông Cái hồng cười

Đón gạo thơm và muối trắng

Con trai anh rắc xuống như hoa

Và dòng sông nắng trồi qua

.
Hai cha con lững thững về làng

Mỗi người mang theo theo một dòng sông Cái

Trong anh sông Cái mỉm cười

Và anh tin lòng con anh Sông Cái cũng mỉm cười...

Nguyễn Nguyên Bảy

NXB Văn Học 2011

Fb Trần Vân Hạc.